Hisse senedi alım-satımı belirli yetkilere sahip aracı kurumlar vasıtası ile gerçekleştirilebilir, yatırımcılar İMKB’de bizzat alım satım yapamazlar. Hisse senedi alıp satmak isteyen yatırımcı öncelikle belirtilen aracı kurumlardan birinde bir yatırım hesabı açar. Bu hesabın açılışı sırasında yatırımcının belirli sözleşmeleri imzalaması gereklidir, bu yüzden yatırım hesapları vadesiz mevduat hesapları gibi telefon ile, internet üzerinden vs. açılmaz.

Yatırım hesabı açıldıktan sonra yatırımcı hisse senedi alım-satım emirlerini aracı kuruma yazılı veya sözlü olarak ileterek işlemlerini gerçekleştirir. Bu aşamada internet, telefon, faks gibi çeşitli yöntemler kullanılabilir. Bu emirleri hafta içi 9:15-12:30 (1. Seans) ve 14:00-17:40 (2. Seans) saatleri arasında Borsa İstanbul’a iletilerek işleme koyulur, bu saatlerin dışında alınan emirler takip eden ilk seansa kadar bekletilir.

Günümüzde hisse senedi alım-satım işlemleri çoğunlukla elektronik ortamda gerçekleştiği için senelerdir hisse senedi alıp sattığı halde fiziki olarak hisse senedi görmemiş yatırımcılar olduğuna eminim; ama tabii ki bu her zaman böyle değildi. Tahminlerime göre bilgisayarlardan ve hatta telefondan önce hisse senedi doğrudan basılı kağıtların el değiştirmesi şeklinde oluyordu ama günümüzde yatırımcı özel olarak talep etmediği sürece hisse senetleri fiziki olarak yatırımcının eline pek geçmiyor.

Bir sermaye piyasası aracının işlem yapılabilecek en ufak birimine lot denir. Örnek olarak varantlarda 1 lot 1 adet varantı, borsa yatırım fonlarında ise 1 lot 1 adet katılım payını temsil eder.

Hisse senetleri için bakıldığında ise 1 lot, 1 lira nominal değerli hisse senedini temsil eder. Türk Lirasından altı sıfır atılmasından önce 1 hisse senedinin nominal fiyatı 1000 lira olduğu için 1 lot 1000 adet hisse senedini temsil ediyordu ama şimdi, hisse senetlerinin nominal fiyatı 1 lira olduğu için 1 lot 1 adet hisse senedini temsil eder.

Borsada işlem gören hisse senetleriyle ilgili en çok merak edilen konulardan bir tanesi de temettü yani kâr payıdır. Bu yazıda temettü nedir ve temettü hangi şartlarda nasıl alınır sorularına cevap vereceğim gibi aynı zamanda temettü hesaplamasının yanı sıra temettü dağıtan şirketin hisse fiyatının ne olabileceği konusundan da bahsedeceğim. (Bu yazıda sadece nakit temettüden bahsedeceğim bedelsiz pay dağıtımı konusunu ise daha sonraki yazılarımda ele alacağım.)

1. Temettü nedir?

Temettü ya da kâr payı, şirket ortaklarının bir dönem içinde işletmenin elde ettiği kardan nakit pay alma hakkıdır. Hissedarlar elinde bulundurdukları hisse senetleri ile orantılı olarak temettüden pay alırlar. Kısaca temettü hisse senedi başına göre dağılır. Hisse başına net 1 TL temettü dağıtılıyorsa 500 tane hisse senedi olan kişi 500 TL alırken 100 tane hisse senedi olan kişi 100 TL alacaktır.

2. Temettü nasıl hakedilir?

Öncelikle temettüye hak kazanmak için hisse senedi sahibi olmanız gerekiyor. Sahip olduğunuz ortaklık sayesinde şirketin temettü ödeme gününde bu hakkı elde etmiş oluyorsunuz. Bu haktan yararlanmanız için şirketin temettü ödeme gününden bir gün evvel dahi hisse senedi aldığınızda temettü ödemesi alabilmeniz mümkün olur. Örnek üzerinden gidersek hisse senedini elinde bulundurduğunuz şirket 27.03.2016 tarihinde temettü dağıtacağını açıklamışsa; bu durumda 26 Mart 2016 seans bitiminden önce hisse senedini alırsanız temettü almaya hak kazanırsınız. Kısacası 26 Mart 2016 saat 17:55 de bile hisse senedini alırsanız 27 Mart 2016 sabahında temettüyü alırsınız. 

3. Temettü dağıtımı nedir?

Şirketin yıllık net dönem karından vergiler ve diğer ödemelerin çıkarılması sonucunda kalan kısmın en az yüzde 20’sini dağıtması, temettü dağıtımı olarak adlandırılır. Fakat düzenli kar elde eden ve kurumsal şirketler % 20 den çok daha fazla temettü dağıtırlar. Yatırımcıların temettü dağıtan şirketlere daha fazla güvenmesi nedeniyle temettü dağıtımı önemlidir. Temettü verimliliği yüksek olan şirket, yatırımcılar tarafından bu sebeple tercih edilir. Uzun vadeli hisse senedi alan yatırımcılar temettü verimliliği yüksek olan şirketlerle hem sermaye hem de temettü kazancı elde etmiş olur.

4. Temettü verimi nedir?

Temettü verimi bir şirketin hisse senedi fiyatına göre ne kadar temettü dağıttığını gösteren orandır.
Temettü verimi iki formülle hesaplanır:

a. Temettü Verimi = Hisse Senedi Başına Ödenen Temettü / Hisse Senedi Fiyatı.
Örnek üzerinden gidersek; Pınar Entegre Et ve Un Sanayii A.Ş. PETUN 03.03.2017 tarihinde hisse başına brüt 1,01 TL temettü ödeme kararı almıştır. 03.03.2017 tarihinde ise bir adet PETUN hisse senedi Borsa İstanbul’da 10,50 TL den işlem görmektedir. 
PETUN için temettü verimi = 1,01/10,50 = % 9,61

b. Temettü verimi = Toplam Ödenen Temettü / Şirket Piyasa Değeri
Örnek üzerinden gidersek; PETUN 03.03.2017 tarihinde piyasa değeri 455.017.500 TL dir. Ödenecek toplam temettü ise 43.768.350 TL dir. 
PETUN temettü verimi = 43.768.350 / 455.017.500 = % 9,61

Şu an piyasa koşullarında yıllık faizin %10 olduğunu göz önüne alırsak % 8-10 arası temettü verimi oldukça iyi bir orandır. Temettü verimi % 10 un üzerine çıkarsa bu çok iyi bir orandır ve bu verim oranı illa ki hisse senedi fiyatına yansır. Örneğin AYGAZ 2017 yılında 1,5 TL temettü ödeme kararı almasının ardından hisse senedi fiyatı 13,67 TL den 14,36 TL ye çıkmıştır. Çünkü temettü verimi % 11 civarındaydı.

Uzun vadeli yatırım için düzenli temettü ödemesi ve %10 a yakın temettü verim oranı en önemli kriterler arasındadır.

5. Temettü nasıl dağıtılır?

Şirketlerin ödeyeceği temettü, o şirketin yıllık net dönem karından vergiler ve diğer giderler çıkarılarak belirlenmektedir. Vergilerin ve diğer giderlerin çıkarıldığı dönem karından kalan kısım, yüzde 20’den az olmamak kaydıyla diğer ortaklara dağıtılır. Borsa yatırımcılarından çok sık gelen soru da temettüyü hesabıma nasıl alacağım şeklinde olmaktadır. Bu noktada sizin yapmanız gereken bir şey yok. İlgili şirket temettü dağıttığında sizin yatırım hesabına ilgili temettü gününde net temettü miktarı otomatik olarak yatmaktadır. Brüt temettü üzerinden %15 vergi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar hesabına yatar. Vergi kesilmesi ve hesabınıza kalan tutarın yatması otomatik olarak gerçekleşen işlemlerdir.

6. Temettü nasıl hesaplanır?

Borsa İstanbulda hisse senetleri nominal değerle ölçülmektedir ve temettü miktarı açıklanırken borsada hisse senetlerinin nominal değerinin 1 TL olduğu nedeniyle hesaplamalarda da bunun göz önüne alınması gerekir. Temettü haberlerinde duyduğunuz mesela % 40, % 150, % 1200 gibi temettü dağıtma oranları da nominal hisse senedi baz alınmasından dolayıdır. 

Şimdi birkaç temettü hesaplamasıyla örnek vereyim:Mesela PETUN 2017 yılında % 101 oranında temettü dağıtacaktır. Bu % 101 oranı 1 nominal bedelli hisse senedi için 1,01 TL temettü dağıtacak demektir. Başka bir örnek verirsek AYGAZ 2017 yılında %150 temettü dağıtacaktır, bu da 1 TL nominal bedelli bir adet AYGAZ hisse senedi için 1,5 TL temettü dağıtacak demektir. ( Burada verilen yüzdeler şirketin ilgili yılda elde ettiği karın ne kadarının dağıtıldığı değil dağıtılan temettü ile nominal hisse senedi fiyatının oranlanmasıdır. PETUN bu sene % 101 oranında temettü dağıtacak demek PETUN elde ettiği karın %101 dağıtıyor demek değildir. Nitekim PETUN 2016 yılı karı 59.689.181 TL iken dağıttığı toplam temettü miktarı ise 43.768.350 TL dir)Şimdi elimizde bulunan hisse senetlerine göre kaç TL temettü alacağımızı hesaplayalım:
Elimizde 1000 adet AYGAZ hisse senedi varsa ve AYGAZ  %150 temettü dağıtma kararı aldığı için 1 TL nominal bedelli hisse senedi için 1,5 TL ( 150 /100)   temettü alacağız. Elimizde 1000 adet hisse senedi olduğu için 1000×1,5 TL = 1500 TL toplam temettü alacağız.

Ya da elimizde 500 adet PETUN hisse senedi varsa ve PETUN %101 temettü dağıtma kararı aldığı için 1 TL nominal bedelli hisse senedi için 1,01 TL ( 101 / 100 ) temettü alacağız. Elimizde 500 adet hisse senedi olduğu için 500x 1,01 = 505 TL toplam temettü alacağız. 

7. Temettü dağıtımı sonrası hisse fiyatı ne olur?

Temettü veren şirketin hisse fiyatı ne olur, hisse fiyatı düşer mi gibi benzeri bu soruların cevapları da yatırımcılar tarafından merak ediliyor.  Bir şirket temettü dağıtımı yaptığında hisse senedi fiyatı aynı oranda düşer. Temettü dağıtımı sonrası aynı oranda şirketin hisseleri değer kaybeder. 

Yine örnek üzerinden gidersek PETUN 1,01 TL temettü ödeyeceği gün seans başlamadan önce hisse senedi fiyatı 1,01 TL düşer. Başka bir deyişle temettü ödeyeceği gün hisse senedinin fiyatı 10,80 ise temettü ödediği gün seans başlamadan PETUN hisse senedi fiyatı 10,80 – 1,01 = 9,79 fiyatına düşer. 

Temettü tutarı hisseyi elinde bulunduran yatırımcının hesabına geçtiği için yatırımcının bu düşüşten dolayı bir kaybı olmaz. Sadece %15 vergisini ödemiş olur temettü olarak hesabına yatırılan paranın.

Örnek verirsek bugün elimizde 100 adet PETUN hisse senedi olduğunu ve fiyatının 10,50 olduğunu  varsayalım. Toplam yatırım tutarımız 100×10,50 = 1050 TL dir. PETUN’un yarın ise brüt 1,01 temettü dağıttığını varsayalım. Hesabımıza 100×1,01×0,85 = 85,85 TL yatar. 
Hisse senedi yatırımımız ise 100x ( 10,50-1,01) = 949 TL olur. 
Toplam yatırımımız ise 949+85,85= 1034,85 olur. 
Temettü gününden önce toplam yatırımımız 1050 TL iken temettü aldıktan sonra toplam yatırımımız 1034,85 olmuştur. (sadece %15 gelir vergisi oranı kadar düşmüştür toplam yatırımımız. 100×1,01×0,15= 15,15 TL) 

Özetle gelir vergisini dikkate almazsak hisse senedi fiyatının temettü kadar düşmesi yatırımcının toplam yatırım tutarını kısa vadede etkilemez.Fakat şirketin kar payı dağıtımı yatırımcılara güven verir. Nakit dağıtımın ardından şirkete güvenen yatırımcı dağıtılan nakit temettü ile tekrar aynı şirketten hisse almayı tercih edebilir. Böyle bir durumda da temettü dağımı sonrası yatırımcıların tekrar hisse alması, hisse fiyatını yükseltir.