Borsada işlem gören hisse senetleriyle ilgili en çok merak edilen konulardan bir tanesi de temettü yani kâr payıdır. Bu yazıda temettü nedir ve temettü hangi şartlarda nasıl alınır sorularına cevap vereceğim gibi aynı zamanda temettü hesaplamasının yanı sıra temettü dağıtan şirketin hisse fiyatının ne olabileceği konusundan da bahsedeceğim. (Bu yazıda sadece nakit temettüden bahsedeceğim bedelsiz pay dağıtımı konusunu ise daha sonraki yazılarımda ele alacağım.)

1. Temettü nedir?

Temettü ya da kâr payı, şirket ortaklarının bir dönem içinde işletmenin elde ettiği kardan nakit pay alma hakkıdır. Hissedarlar elinde bulundurdukları hisse senetleri ile orantılı olarak temettüden pay alırlar. Kısaca temettü hisse senedi başına göre dağılır. Hisse başına net 1 TL temettü dağıtılıyorsa 500 tane hisse senedi olan kişi 500 TL alırken 100 tane hisse senedi olan kişi 100 TL alacaktır.

2. Temettü nasıl hakedilir?

Öncelikle temettüye hak kazanmak için hisse senedi sahibi olmanız gerekiyor. Sahip olduğunuz ortaklık sayesinde şirketin temettü ödeme gününde bu hakkı elde etmiş oluyorsunuz. Bu haktan yararlanmanız için şirketin temettü ödeme gününden bir gün evvel dahi hisse senedi aldığınızda temettü ödemesi alabilmeniz mümkün olur. Örnek üzerinden gidersek hisse senedini elinde bulundurduğunuz şirket 27.03.2016 tarihinde temettü dağıtacağını açıklamışsa; bu durumda 26 Mart 2016 seans bitiminden önce hisse senedini alırsanız temettü almaya hak kazanırsınız. Kısacası 26 Mart 2016 saat 17:55 de bile hisse senedini alırsanız 27 Mart 2016 sabahında temettüyü alırsınız. 

3. Temettü dağıtımı nedir?

Şirketin yıllık net dönem karından vergiler ve diğer ödemelerin çıkarılması sonucunda kalan kısmın en az yüzde 20’sini dağıtması, temettü dağıtımı olarak adlandırılır. Fakat düzenli kar elde eden ve kurumsal şirketler % 20 den çok daha fazla temettü dağıtırlar. Yatırımcıların temettü dağıtan şirketlere daha fazla güvenmesi nedeniyle temettü dağıtımı önemlidir. Temettü verimliliği yüksek olan şirket, yatırımcılar tarafından bu sebeple tercih edilir. Uzun vadeli hisse senedi alan yatırımcılar temettü verimliliği yüksek olan şirketlerle hem sermaye hem de temettü kazancı elde etmiş olur.

4. Temettü verimi nedir?

Temettü verimi bir şirketin hisse senedi fiyatına göre ne kadar temettü dağıttığını gösteren orandır.
Temettü verimi iki formülle hesaplanır:

a. Temettü Verimi = Hisse Senedi Başına Ödenen Temettü / Hisse Senedi Fiyatı.
Örnek üzerinden gidersek; Pınar Entegre Et ve Un Sanayii A.Ş. PETUN 03.03.2017 tarihinde hisse başına brüt 1,01 TL temettü ödeme kararı almıştır. 03.03.2017 tarihinde ise bir adet PETUN hisse senedi Borsa İstanbul’da 10,50 TL den işlem görmektedir. 
PETUN için temettü verimi = 1,01/10,50 = % 9,61

b. Temettü verimi = Toplam Ödenen Temettü / Şirket Piyasa Değeri
Örnek üzerinden gidersek; PETUN 03.03.2017 tarihinde piyasa değeri 455.017.500 TL dir. Ödenecek toplam temettü ise 43.768.350 TL dir. 
PETUN temettü verimi = 43.768.350 / 455.017.500 = % 9,61

Şu an piyasa koşullarında yıllık faizin %10 olduğunu göz önüne alırsak % 8-10 arası temettü verimi oldukça iyi bir orandır. Temettü verimi % 10 un üzerine çıkarsa bu çok iyi bir orandır ve bu verim oranı illa ki hisse senedi fiyatına yansır. Örneğin AYGAZ 2017 yılında 1,5 TL temettü ödeme kararı almasının ardından hisse senedi fiyatı 13,67 TL den 14,36 TL ye çıkmıştır. Çünkü temettü verimi % 11 civarındaydı.

Uzun vadeli yatırım için düzenli temettü ödemesi ve %10 a yakın temettü verim oranı en önemli kriterler arasındadır.

5. Temettü nasıl dağıtılır?

Şirketlerin ödeyeceği temettü, o şirketin yıllık net dönem karından vergiler ve diğer giderler çıkarılarak belirlenmektedir. Vergilerin ve diğer giderlerin çıkarıldığı dönem karından kalan kısım, yüzde 20’den az olmamak kaydıyla diğer ortaklara dağıtılır. Borsa yatırımcılarından çok sık gelen soru da temettüyü hesabıma nasıl alacağım şeklinde olmaktadır. Bu noktada sizin yapmanız gereken bir şey yok. İlgili şirket temettü dağıttığında sizin yatırım hesabına ilgili temettü gününde net temettü miktarı otomatik olarak yatmaktadır. Brüt temettü üzerinden %15 vergi kesintisi yapıldıktan sonra kalan tutar hesabına yatar. Vergi kesilmesi ve hesabınıza kalan tutarın yatması otomatik olarak gerçekleşen işlemlerdir.

6. Temettü nasıl hesaplanır?

Borsa İstanbulda hisse senetleri nominal değerle ölçülmektedir ve temettü miktarı açıklanırken borsada hisse senetlerinin nominal değerinin 1 TL olduğu nedeniyle hesaplamalarda da bunun göz önüne alınması gerekir. Temettü haberlerinde duyduğunuz mesela % 40, % 150, % 1200 gibi temettü dağıtma oranları da nominal hisse senedi baz alınmasından dolayıdır. 

Şimdi birkaç temettü hesaplamasıyla örnek vereyim:Mesela PETUN 2017 yılında % 101 oranında temettü dağıtacaktır. Bu % 101 oranı 1 nominal bedelli hisse senedi için 1,01 TL temettü dağıtacak demektir. Başka bir örnek verirsek AYGAZ 2017 yılında %150 temettü dağıtacaktır, bu da 1 TL nominal bedelli bir adet AYGAZ hisse senedi için 1,5 TL temettü dağıtacak demektir. ( Burada verilen yüzdeler şirketin ilgili yılda elde ettiği karın ne kadarının dağıtıldığı değil dağıtılan temettü ile nominal hisse senedi fiyatının oranlanmasıdır. PETUN bu sene % 101 oranında temettü dağıtacak demek PETUN elde ettiği karın %101 dağıtıyor demek değildir. Nitekim PETUN 2016 yılı karı 59.689.181 TL iken dağıttığı toplam temettü miktarı ise 43.768.350 TL dir)Şimdi elimizde bulunan hisse senetlerine göre kaç TL temettü alacağımızı hesaplayalım:
Elimizde 1000 adet AYGAZ hisse senedi varsa ve AYGAZ  %150 temettü dağıtma kararı aldığı için 1 TL nominal bedelli hisse senedi için 1,5 TL ( 150 /100)   temettü alacağız. Elimizde 1000 adet hisse senedi olduğu için 1000×1,5 TL = 1500 TL toplam temettü alacağız.

Ya da elimizde 500 adet PETUN hisse senedi varsa ve PETUN %101 temettü dağıtma kararı aldığı için 1 TL nominal bedelli hisse senedi için 1,01 TL ( 101 / 100 ) temettü alacağız. Elimizde 500 adet hisse senedi olduğu için 500x 1,01 = 505 TL toplam temettü alacağız. 

7. Temettü dağıtımı sonrası hisse fiyatı ne olur?

Temettü veren şirketin hisse fiyatı ne olur, hisse fiyatı düşer mi gibi benzeri bu soruların cevapları da yatırımcılar tarafından merak ediliyor.  Bir şirket temettü dağıtımı yaptığında hisse senedi fiyatı aynı oranda düşer. Temettü dağıtımı sonrası aynı oranda şirketin hisseleri değer kaybeder. 

Yine örnek üzerinden gidersek PETUN 1,01 TL temettü ödeyeceği gün seans başlamadan önce hisse senedi fiyatı 1,01 TL düşer. Başka bir deyişle temettü ödeyeceği gün hisse senedinin fiyatı 10,80 ise temettü ödediği gün seans başlamadan PETUN hisse senedi fiyatı 10,80 – 1,01 = 9,79 fiyatına düşer. 

Temettü tutarı hisseyi elinde bulunduran yatırımcının hesabına geçtiği için yatırımcının bu düşüşten dolayı bir kaybı olmaz. Sadece %15 vergisini ödemiş olur temettü olarak hesabına yatırılan paranın.

Örnek verirsek bugün elimizde 100 adet PETUN hisse senedi olduğunu ve fiyatının 10,50 olduğunu  varsayalım. Toplam yatırım tutarımız 100×10,50 = 1050 TL dir. PETUN’un yarın ise brüt 1,01 temettü dağıttığını varsayalım. Hesabımıza 100×1,01×0,85 = 85,85 TL yatar. 
Hisse senedi yatırımımız ise 100x ( 10,50-1,01) = 949 TL olur. 
Toplam yatırımımız ise 949+85,85= 1034,85 olur. 
Temettü gününden önce toplam yatırımımız 1050 TL iken temettü aldıktan sonra toplam yatırımımız 1034,85 olmuştur. (sadece %15 gelir vergisi oranı kadar düşmüştür toplam yatırımımız. 100×1,01×0,15= 15,15 TL) 

Özetle gelir vergisini dikkate almazsak hisse senedi fiyatının temettü kadar düşmesi yatırımcının toplam yatırım tutarını kısa vadede etkilemez.Fakat şirketin kar payı dağıtımı yatırımcılara güven verir. Nakit dağıtımın ardından şirkete güvenen yatırımcı dağıtılan nakit temettü ile tekrar aynı şirketten hisse almayı tercih edebilir. Böyle bir durumda da temettü dağımı sonrası yatırımcıların tekrar hisse alması, hisse fiyatını yükseltir.

(İnvestaz) – Bedelsiz sermaye artırımı, şirketin özsermaye kalemi altında birikmiş kaynaklar (buna dönem kârı da dahil edilebilir) kullanılarak ödenmiş sermayesini artırması işlemidir. Bu işleme “hisse bölünmesi” de denir.

Bedelsiz Sermaye Artımında bilinmesi gerekenler;

1. Şirketin mevcut pay sahiplerine, sermaye artırımı sırasında payları oranında yeni paylar karşılıksız olarak dağıtılır.
2. Şirketin ödenmiş sermayesi artar, fakat özsermayesi değişmez.
3. İşlem sonucunda şirketin piyasa değerinin de değişmemesi beklenir.
4. Piyasa değerinin aynı kalması için, sermaye artırımının yapıldığı gün hissenin fiyatı ayarlanır.

Bir şirketin mevcut pay sahiplerinin, şirketin Bedelli Sermaye artırımı yapılması durumunda oluşacak olan yeni payları öncelikli olarak satın alma hakkı ‘’rüçhan hakkı’’ olarak tanımlanır.

Hisse senetlerinin Sermaye Piyasası Kurulu kaydına alınması

Madde 12- Bankanın halka açık ortaklık olması veya rüçhan haklarının kullanılmasından sonra kalan payların halka arzedilecek olması halinde, yönetim kurulları sermaye artırımı ve buna ilişkin hisse senetlerinin kurul kaydına alınmasını teminen Sermaye Piyasası Kuruluna başvurur. Bankanın başvurusunu müteakiben, Kurum tarafından Sermaye Piyasası Kuruluna sözkonusu hisse senetlerinin kayda alınmasını teminen yapılan bildirim üzerine hisse senetleri kayda alınır. Bu madde uyarınca istenilecek belge ve bilgilerle, izahname ve sirkülerlere ilişkin Sermaye Piyasası Kurulu, bu Yönetmelik hükümleri dikkate alınmak kaydıyla düzenleme yapmaya yetkilidir.      

Olağanüstü genel kurul kararının tescil ve ilanı

Madde 13- Olağanüstü genel kurul kararının sermaye artırımı dışındaki kısmı toplantıyı izleyen üç iş günü içinde bankanın başvurusu üzerine Sanayi ve Ticaret Bakanlığı veya İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüklerine müracaat aranmaksızın tescil ve ilan olunur. Olağanüstü genel kurul kararının sermaye artırımına ilişkin kısmı aynı sürede ilan olunur. Sermaye artırımının tescili, bu Yönetmelik hükümlerine göre gerçekleşecek nihai miktar üzerinden yapılır.

Rüçhan hakkı kullanımının usul, esas ve süre koşulları

Madde 14- Rüçhan hakkının kullanılmasına ilişkin ilan, sermayenin artırılmasına ilişkin olağanüstü genel kurul kararının alınmasını takip eden üç iş günü içinde  yurt çapında yayın yapan en az bir gazetede ve Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde ilan edilerek duyurulmak suretiyle yapılır. Rüçhan haklarının kullanılmasına ilişkin ilan, bankanın başvurusu üzerine Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüklerine müracaat aranmaksızın yapılır.

Banka yönetim kurulları ilan metnini olağanüstü genel kurul toplantısını takip eden iş günü içinde Kuruma gönderirler. Teslim tarihinden itibaren bir iş günü içinde Kurumca düzeltme veya değişiklik yapılması istenmeyen ilan metinleri aynen, Kurumca düzeltme ve değişiklik yapılması istenen metinler gerekli değişiklikler yapılarak yayımlanır.

(Ek ikinci cümle fıkra: RG: 12/6/2002-24783) Sermaye artırımına katılmak isteyen ortaklar, ilanın yayımından itibaren on beş gün içinde rüçhan haklarını kullanırlar.Bu hakkın kullanım süresi, bitiş tarihinin resmi tatile rastlaması halinde, izleyen iş günü akşamı sona erer.

İlanda, rüçhan hakkının kullanım süresi, rüçhan hakkı oranı, her payın nominal değeri, rüçhan hakkının nominal değer üzerinden kullanılacağı, pay bedelinin ilgili bankada açılacak özel hesaba nakden ödeneceği, başvuru ve ödeme yerleri ile rüçhan hakkının hisse senedi veya rüçhan hakkı kuponundan hangisinin ibrazı suretiyle kullandırılacağı hususları yer alır. Rüçhan hakkının kupon ibrazı suretiyle kullandırılacak olması halinde kupon numarası ilanda gösterilir.

Halka açık bankalarda veya rüçhan haklarının kullanılmasından sonra kalan payların halka arzedilecek olması halinde, rüçhan hakkının kullanımına ilişkin sürenin ilk beş gününde banka yönetim ve denetimini doğrudan veya dolaylı olarak elinde bulunduran ortakların, bedelleri rüçhan hakkının kullanımına ilişkin süre içinde nakden ödenmek üzere, yapılacak sermaye artırımına katılmalarına ilişkin taahhütleri toplanır. Beşinci günün sonunda banka yönetim ve denetimini doğrudan veya dolaylı olarak elinde bulunduran ortaklarca yapılan toplam taahhüt miktarı, İstanbul Menkul Kıymetler Borsasınca ilan olunur.

Rüçhan hakkını kullanacak ortaklar, on beş günlük süre içinde pay bedellerinin tamamını yönetim kurulunca belirlenecek özel hesaba yatırarak sermaye artırımına katılabilir veya buna ilişkin kuponlarını devredebilirler.

Hisse senetlerinin satışı veya halka arzı

Madde 15- Halka açık bankalarda veya rüçhan haklarının kullanılmasından sonra kalan payların halka arzedilecek olması halinde,genel kuruldan alınan yetkiye istinaden yönetim kurulları, kalan hisseleri beş iş günü içinde halka arz eder. Bu hisselerin satışına ilişkin ilan, yurt çapında yayım yapan en az bir gazetede ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve İl Sanayi ve Ticaret Müdürlüklerine müracaat aranmaksızın Türkiye Ticaret Sicil Gazetesinde yapılır.

İlanda, halka arz olunan hisse miktarı, her payın nominal değeri, başvuru şekli ve yeri, ödeme yeri, ödemenin nakden yapılacağı ve senetlerin hangi süre içinde teslim edileceği hususları gösterilir.

Halka açık olmayan bankalarda, yönetim kurulu rüçhan hakkının kullanılmasından sonra kalan payların halka arz teşkil etmeyecek şekilde üçüncü şahıslara  satılmasına karar verebilir. Bu halde pay bedellerinin, üçüncü şahıslar tarafından rüçhan hakkının kullanılmasına ilişkin sürenin sonundan itibaren beş iş günü içinde ilgili bankada açılacak hesaba nakden ödenmesi zorunludur.

1-) BİLANÇO TEKNİKLERİ VE OKUNMASI

2-) FİNANSAL TABLOLAR Finansal tablolar, bir kurumun varlık ve sermaye yapısı, işletme sonuçları, dönem karının oluşumu, kullanımı ve benzeri konulardaki bilgileri içeren muhasebe ilkelerine uygun olarak düzenlenen tablolardır. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği uyarınca finansal tablolar temel ve ek tablolardan oluşmuştur.

3-) FİNANSAL TABLOLAR -Bilanço -Gelir Tablosu Temel Finansal Tablolar:
Ek Finansal Tablolar:-Satışların Maliyeti Tablosu-Kar Dağıtım Tablosu-Öz Kaynaklar Değişim Tablosu-Fon Akım Tablosu-Nakit Akım Tablosu

4-) BİLANÇO Bilançonun türlü tanımları yapılmaktadır. Bu tanımların ortak yönü bilançonun belli bir tarihte, işletme varlıklarının tümünü iki yönden göstermesidir.Birinci yönü varlıkların nerelerden ve kimlerden sağlandığına,ikinci yönü ise varlıkların nerelerde kullanıldığına ilişkindir.

5-) BİLANÇO Bilanço, finansal tabloların temelini oluşturmaktadır. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ nde belirtildiği gibi, düzenlemenin kapsamına giren işletmelerin tümü tarafından düzenlenmesi gereken tablolardan birisidir.

6-) BİLANÇO Neleri Göstermez?
• Faiz Oranlarını • Faize Duyarlılığı • Vade Tarihlerini • Para Birimlerini • Teminatları

7-) GELİR TABLOSU Gelir Tablosu, işletmenin belli bir dönemde elde ettiği bütün gelirlerle, bu gelirleri elde etmek amacıyla aynı dönem içinde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda oluşan dönem net karını veya zararını belli bir düzen içinde gösteren finansal tablodur.

8-) Gelir Tablosu Neleri Göstermez?
• Etkinliği • Kaçırılan Fırsatları • Alternatif İmkanları • Performansın Yeterliliğini

9-) FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ
Türlü tahlil yöntemlerini uygulayarak analiz sonuçlarının bulunması,bu sonuçların eleştirilmesi, yorumlanması ve değerlendirilmesi,analiz yapılan işletmenin çalışma ve gelişme durumu ile karlılık ve borç ödeme durumunun saptanması,herhangi bir sorun varsa ortaya çıkarılması ve giderilmesi için alınması gereken önlemlerin belirtilmesini içeren bir çalışmadır.

10 -)  FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ
Finansal tablolardan birtakım sonuçlar çıkarabilmek ve işletme hakkında bilgi sahibi olabilmek için, bu tabloların doğru bir biçimde analiz edilmesi gerekmektedir.Finansal tabloların Maliye Teşkilatı bakımından dikkat çekici yönü; vergi matrahının saptanması ve vergi incelemesinin yapılabilmesi için işletmelerin düzenli muhasebe kayıtlarına sahip olması gerektiğidir.

11 -)  FİNANSAL TABLOLAR ANALİZİ
Etkin bir denetimde özellikle temel finansal tablolar aracılığıyla işletmelerin karlılık, verimlilik ve performansının çeşitli yönlerden ölçülmesi büyük önem taşımaktadır. Böylece finansal tabloların analiziyle; -İşletmelerin geçmişteki ve şimdiki performansı karşılaştırılabilir, -İşletmelerin içerisinde bulunduğu sektörün ortalama oranlarıyla karşılaştırmalar yapılabilir, -İşletmelerin vergi kayıp ve kaçağının olup olmadığı tespit edilebilir.

12 -)  Bilanço Analizi Mali tabloların incelenmesinde ilk test edilecek nokta bilanço ve gelir tablosu kalemleri içindeki bağlantılı hesapların birbirini doğrulayıp doğrulamadığıdır. Muhasebe sistemimizde, çift taraflı kayıt esası gereği pek çok hesap birbiriyle bağlantılı çalıştığından bir hesap bakiyesinin değişmesi, aynı mahiyetteki bir hesabın aynı yönde veya tersi mahiyetteki bir hesabın tersi yönde bir değişiklikle sağlanabilir.

13 -)  Bilanço Analizi Bağlantı hesaplarını tabloların kendi içlerindeki bağlantılı hesaplar ve iki tablo arasında bağlantı kuran hesaplar olarak ikili bir ayırıma tabi tutabiliriz.Bilançonun denkliği ilkesi gereği varlıklarda meydana gelen bir artış aynı tutarda kaynak artışına sebep olur.

14 -)  Bilanço Analizi Ayrıca aktif ve pasif düzenleyici hesaplar da ana hesaplar üzerinde negatif etki yaparlar. Bu yüzden düzenleyici hesapların ana hesaplarla birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.Gelir tablosu kalemleri arasındaki bağlantı bilanço kalemleri kadar kesin olmasa da hesap bakiyeleri birbiriyle karşılaştırıldığında anlam bütünlüğü sağlamalıdır.

15 -)  Bilanço Analizi Bilanço ve gelir tablosunu arasındaki bağlantılı hesaplar
Bilanço Gelir Tablosu Alacaklar Satışlar Borçlar Alımlar Stoklar Satılan malın maliyeti Gelecek aylara-yıllara ait giderler Kira Gideri Gelecek aylara-yıllara ait giderler Sigorta gideri Gelecek aylara-yıllara ait giderler Kırtasiye gideri Ödenecek vergi ve fonlar Emlak vergisi gideri Kısa-Uzun vadeli yabancı kaynaklar Finansman giderleri Bankalar Faiz geliri Alınan avanslar Diğer gelirler

16 -)  Bilanço Analizi Yukarıda tabloda gösterilen hesaplardan birindeki değişme bağlantılı çalıştığı (karşısında yer alan) hesapta da aynı tutarda değişime neden olur.Dolayısıyla mali tablolar analiz edilirken bağlantılı hesaplardaki değişmeler de göz önünde bulundurulmalıdır.Bilanço ve gelir tablosunda yer alan kalemlerin denetim sürecinde ne gibi doneler sunabileceğini irdelememiz gerekmektedir.

17 -)  Bilanço Hesapları Herhangi bir ekonomik birimin belli bir tarihteki varlıkları finanse eden kaynakları gösteren mali tablolardır.

18 -)  Dönen Varlıklar Nakit olarak elde ve bankada tutulan varlıklar ile normal koşullarda bilançonun düzenlendiği tarih itibariyle en fazla bir yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilme öngörülen varlık unsurlarıdır.

19 -)  Dönen Varlıklar Dönen varlıklar iki gereksinim için elde bulundurulurlar:Birincisi, günlük faaliyetlerin sürdürülmesi,ikincisi ise vadesi gelen borçların ödemesidir.Dönen varlıkların hangi kaynaklarla finanse edildiği de mali analizlerde önemlidir. Dönen varlık yapısı hem borçları ödeyecek hem de günlük faaliyetleri karşılayacak şekilde olmalıdır.Dönen varlıkların kısa vadeli borçları aşan kısmına net çalışma sermayesi denir.

20 -)  Hazır Değerler Nakit olarak elde bulunan paralar, bankalardaki mevduatı ve istenildiği anda değer kaybına uğramadan paraya çevrilme olanağı bulunan varlıkları kapsar.Yapılacak analizlerde, işletmenin elindeki nakit miktarının optimum olması ve nakit kaynaklarının uygun olması istenir.

21 -)  Hazır Değerler Gereğinden fazla olması atıl kalmasına neden olacağından özellikle enflasyon dönemlerinde eldeki nakdin satın alma gücünü düşürür.Gereğinden az nakit miktarı da gerek günlük faaliyetler gerekse borç ödeme bakımından sorun yaratabilir. Alınan avanslar olumlu bir yabancı kaynaktır.

22 -)  Hazır Değerler Bilanço analizi yapılırken dikkat edilmesi gereken ilk husus, hazır değerler toplamını oluşturan alt kalemlerin bir birbirine uygun büyüklükte olup olmadığıdır.Çok büyük tutarlarda nakdin kasada tutulması mümkün ve mantıklı olmadığından, Bilançoda kasada gibi gösterilen nakdin gerçek yerinin tespiti önemlidir.

23 -)  Hazır Değerler Yıl boyu yüksek tutarlı banka bakiyelerinin bulunması da banka hareketlerinin kontrolünü gerektirir. Yıl boyu durağan olan bankalarda bırakılan paranın vadeli mevduat olarak değerlendirilebileceği unutulmamalıdır.Tahsilat ve ödemelerini bankadan yapmayan yüksek cirolu mükelleflerin, belgesiz mal alış ve satışı yapabilecekleri de açıktır.

24 -)  Menkul Kıymetler Menkul kıymetler işletmenin atıl nakdini değerleme amacıyla geçici süreler için alınan hisse senetleri, tahvil ve bunların türevi olan kıymetleri kapsar.

25 -)  Menkul Kıymetler Beklenmedik zamanda ortaya çıkacak para gereksinimini karşılayabilmek için elde büyük miktarlarda para bulundurmak, paranın çalışıp getireceği gelirden mahrum olmak demektir.Hazır değerler tek başına borç ödemede yetersiz görülebilir. Ancak hazır değerleri birinci derecede destekleyen menkul kıymetlere yatırım yapılmış ise işletme borç ödemede zorlanmaz.

26 -)  Menkul Kıymetler Bilanço analizi yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlar ise, Menkul kıymetlerin vergi usul kanunu hükümlerine göre değerlenip değerlenmediği, dönem içindeki menkul kıymet hareketlerinin dönem sonu kar zarar durumu ve kayıt dışı menkul kıymetlerin tespiti şeklinde sıralanabilir.

27 -)  Menkul Kıymetler Kayıt dışı menkul kıymetlerin tespitinde kasa ve banka hesapları ile çapraz kontrolün yapılması süreci hızlandırır.Hazır değerler toplamının büyük kısmını menkul kıymetlerden oluşması mükellefin esas faaliyet konusu dışındaki işlerle uğraştığı gösterir ve şüphe ile karşılanması gereken bir durumdur.

28 -)  Ticari alacaklar İşletmelerin esas faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışından doğan ve vadesi en fazla bir yıl olan senetli ve senetsiz alacaklara ticari alacak denir.Ticari alacakların azlığı yada çokluğunu gelir tablosundan satışlar kaleminin rakamsal büyüklüğüne bakılarak karar verilir.

29 -)  Ticari alacaklar Çünkü ticari alacakların kaynağı satışlardır.
Şüpheli ticari alacak karşılıklarının olması, alacakların tahsilinde bazı sorunlar olduğu şeklinde yorumlara neden olur.Şüpheli alacaklar, alacakların gelecekte nakit yaratma gücünü olumsuz yönde etkiler.

30 -)  Ticari alacaklar Bilanço analizi yapılırken dikkat edilmesi gereken husus ise her şeyden önce bilançoda yer alan ticari alacak tutarlarının gelir tablosundaki satışlar toplamı ile uyumlu olması gerekir.Yani alacağın işletme faaliyetiyle ilgili bir alacak olduğundan emin olmak gerekir.

31 -)  Ticari alacaklar Bazen mükellefler hatır senedi diye tabir edilen bir mal ve hizmet hareketine dayanmayan senetleri aktiflerine kaydederek reeskonta tabi tutabilmektedirler. Bilanço kalemi içinde düzenleyici hesap olarak yer alan alacak senetleri reeskontu hesabı bu yüzden özellik arz etmektedir.Hesap bakiyesinin anormal olması reeskont ayırma işleminin doğru olarak yapılıp yapılmadığının test edilmesini gerektirir.

32 -)  Diğer alacaklar Mal ve hizmet satışı dışındaki faaliyetlerden doğan ve bir yıl içinde tahsil edilmesi düşünülen senetli ve senetsiz alacaklar, diğer alacaklar kalemini oluşturur.Diğer alacak kalemi düşük miktarda olmalıdır. Çünkü mükelleflerin yüksek miktarda diğer alacakları olması, ya faaliyet konusu dışındaki işlerle uğraştığını ya da işletme dışına fon transfer ettiğini gösterir.

33 -)  Stoklar İşletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği bir yıldan az sürede kullanılacak olan ve nakde çevrilebileceği düşünülen varlıkları ifade eder.Ticaret ve imalat işletmelerinde günlük faaliyetlerin devam ettirilmesi bakımından belirli bir miktar stok bulundurulması normal karşılanır.

34 -)  Stoklar Stokların beklenen düzeyden yüksek çıkması değişik bakış açılarıyla olumlu yorumlanmaz.Ayrıca stokların yüksek olması işletmenin satış zorluğu çektiğini işaret eder.Satılmayan stokların bozulması, modasının geçmesi gibi nedenlerle işletme zarara uğrar.Az stok olması da müşteri siparişlerini zamanında karşılamayabilir.

35 -)  Stoklar Yüksek tutarlı stokların dikkatle değerlendirilmesi gerekmektedir.Çünkü mükellefler katma değer vergisi ödememek için belgesiz satış yaparak alış faturalarındaki katma değer vergisini indirim konusu yaptıkları halde satışlarında KDV ödememek için belge düzenlemeden yaptıkları her satış aslında stoklarından çıktığı halde bilançolarında kalabilmektedir.

36 -)  Stoklar Bu yüzden afaki sayılabilecek büyüklükteki stok tutarlarının gerçekte var olup olmadıklarının tespiti gerekir.Bilançoda diğer stoklar ve stok değer düşüklüğü karşılığının olması dönem faaliyet sonuçlarının gelir tablosuna yansımasında yanıltıcı rol oynayabilir.Ayrıca ayrılan karşılıkların vergi yasalarına uygun olarak ayrılıp ayrılmadığı ve uygun olmayanların dönem beyannamelerinde kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınması gerekmektedir.

37 -)  Gelecek aylara ait gider ve gelir tahakkukları
Dönemsellik kavramının bazı gider ve gelir unsurlarına uygulanması sonucunda dönem ayarlayıcı aktif hesaplar olarak karşımıza çıkar.Gelecek aylara ait gider bedeli peşin ödenmiş fakat henüz tükenmemiş ve bir yıl içerisinde tüketilecek giderleri kapsar.

38 -)  Gelecek aylara ait gider ve gelir tahakkukları
Gelir tahakkukları ise, dönemin geliri olarak gerçekleşmiş fakat henüz istenilir hale gelmemiş gelirlerden olan alacakları ifade eder.Gelecek aylara ait giderler fon çıkışına neden oldukları halde dönem gideri sayılmazlar. Gelir tahakkukları gelir tablosunda yer almasına rağmen fon girişine neden olmazlar.

39 -)  Gelecek aylara ait gider ve gelir tahakkukları
Mükelleflerin giderlerini şişirmek amacıyla müteakip dönemler için yapılan harcamaları dönem gideri olarak kayıtlarına almaları sıkça karşılaşılan bir durumdur.Dolayısıyla sigorta ve kira ödemeleri gibi kullanım süresi takvim yılını geçen ödemelerin ertesi yıla geçen kısımlarının indirim konusu yapılıp yapılmadığı tespit edilmelidir.

40 -)  Gelecek aylara ait gider ve gelir tahakkukları
Ayrıca ticari kazancın elde edilmesinde tahakkuk esası gereği çeşitli varlık hesaplarından elde edilecek gelirlerin gelir tablosuna intikali sağlanmalıdır.

41 -)  Diğer dönen varlıklar Bilançolarda diğer dönen varlıklar içinde dikkat edilmesi gereken hesap devreden KDV hesabıdır. Mükellefin yüksek tutarda devreden KDV’sinin olması normal karşılanacak bir durum olmayıp sebebinin araştırılması gerekmektedir.

42 -)  Diğer dönen varlıklar Devreden KDV hesabı stoklar ve satışlar ile bağlantılı çalıştığı için bu hesap bakiyeleri ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.Ancak KDV oranlarında yapılan değişikliklerin de devreden KDV’ye yol açmış olabileceği unutulmamalıdır.

43 -)  Duran Varlıklar Bir yıldan veya bir normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerle işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varlıkları kapsar.Duran varlıkların finansmanında;Uzun vadeli yabancı kaynak veya öz kaynaklar kullanılmalıdır.

44 -)  Duran Varlıklar Ticaret işletmelerinde duran varlıkların dönen varlıklardan daha küçük olması beklenir.İmalat işletmelerinde ise, duran varlıklara yapılan yatırım tutarı dönen varlıklardan daha büyük olmalıdır.Duran varlıklara yapılan yatırımın büyüklüğü işletmelerin içinde bulunduğu sektörlere göre değişir.

45 -)  Uzun vadeli ticari alacaklar
Dönen varlıkların duran varlığa dönüşmesi ve fonlarının uzunca bir süre başkaları tarafından kullanılması bakımından istenmez.Toplam aktifler içinde çok düşük bir yüzdeye sahip ise normal yorumlanır.

46 -)  Uzun vadeli ticari alacaklar
Mükellefin faaliyet alanı sektör itibariyle irdelenerek satışların bir yıldan uzun vadeli olup olamayacağı tespit edilmelidir.Aksi halde işletmenin satışlarını ilişkili kişilere çok uzun vadeli yapması transfer fiyatlaması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı olarak değerlendirilebilecektir.

47 -)  Uzun vadeli diğer alacaklar
Artış göstermesi işletmenin çalışma sermayesi gereksinimini arttırır.Uzun vadeli diğer alacakların oluşma sebepleri araştırılmalıdır.Ortakların işletmeye uzun vadeli borçlarının olması, faizsiz fon kullanımı olarak değerlendirilebilir.

48 -)  Mali duran varlıklar Uzun vadeli yatırım amacıyla ve yasal zorunluluklar nedeniyle uzun vadede elde tutulacak menkul kıymetler ile başka şirketlere ortak olmak amacıyla satın alınan hisse senetleri bilançoda mali duran varlıkları oluşturur.Türkiye koşullarında hisse senetlerine yatırım risklidir. Kaybetme olasılığı yüksektir. Bu yüzden mali duran varlıklara yatırım olumlu yorumlanmaz.

49 -)  Mali duran varlıklar Diğer taraftan bu yatırım araçlarından makul miktarda kar elde edilmesi ve bu karın gelir tablosunda yer almasının tespiti gerekir. Aksi halde kar amacı olmadan faaliyet gösterilmesi ticari müesseselerin tabiatına aykırıdır.

50 -)  Maddi duran varlıklar Maddi duran varlıkların gereğinden fazla olması;
Maddi duran varlıklar mal ve hizmet üretiminde kullanılan değerler olarak, işletmenin kapasitesi ile ilgilidir.Maddi duran varlıkların gereğinden fazla olması;İşletme için kapasitesini tam olarak kullanamayacağını, dolayısıyla atıl kaldığını gösterir.

51 -)  Maddi duran varlıklar Maddi duran varlıkların finansmanında uzun vadeli yabancı kaynak ve öz kaynak kullanılmalıdır.İmalat işletmelerinde maddi duran varlıkların büyük tutarlarda olabileceği kabul edilirken, ticari işletmelerde daha az olması beklenir.

52 -)  Maddi duran varlıklar Bilançoda yer alan ticari malların depolanması gerektiğinden işletme aktifine kayıtlı depo, ambar ve benzeri kapalı alanların varlığı veya kiralanmış olmaları gerekeceğinden dönen varlıklarla birlikte değerlendirilmesi gerekir.Ayrıca tesis makine ve cihazlar için ayrılacak amortisman tutarları faydalı ömürleri göz önünde bulundurularak hesaplanmış olmalıdır.

53 -)  Maddi olmayan duran varlıklar
Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin belli bir şekilde yararlandığı veya yararlanmayı beklediği aktifleştirilen gider ile belli koşullar altında hukuken korunan haklar ve şerefiyelerin izlendiği hesap grubudur.Maddi olmayan duran varlıklar da hasılat yaratıcı unsurlardır.Örneğin Haklar; işletmenin hasılatını olumlu etkileyecek etkiye sahiptir.

54 -)  Maddi olmayan duran varlıklar
AR-GE giderleri ise işletmenin gelecekteki hem hasılatını olumlu etkileyecek hem de rekabet üstünlüğü sağlayacaktır.Ancak bunlar için yapılan harcamalar maddi bir varlığa dayanmadığı için genellikle doğrudan gider hesaplarına intikal ettirildiği sıkça karşılaşılan bir hatadır.Dolayısıyla yapıldığı iddia edilen bu tür harcamaların doğruluğu araştırılmalıdır.

55 -)  Kısa vadeli yabancı kaynaklar
En çok bir yılda ödenecek borçları kapsar. Kısa vadeli yabancı kaynaklar dönen varlık finansmanında kullanılmalıdır. Kısa vadeli yabancı kaynaklar tutarı da dönen varlık tutarından küçük olmalıdır. Kısa vadeli borçların ödenmesinde dönen varlıklar kullanılır. Kısa vadeli yabancı kaynakların maliyeti faiz olarak borç verenlere ana para ile birlikte ödenir. Kısa vadeli yabancı kaynakların hem ödenebilir hem de maliyeti düşük kalemlerden oluşması işletme için iyi yorumlanır.

56 -)  Mali borçlar Kredi kurumlarına olan kısa vadeli borçlar ile kısa vadeli para ve sermaye piyasası araçlarıyla sağlanan krediler ve faizlerini kapsar.Mali borçlar işletmenin yabancı kaynakları içerisindeki en likit borçlardır ve mutlaka nakit ödenir.

57 -)  Mali borçlar İşletme için faizli olduğundan pahalı bir kaynak unsurudur. Mali borçların mümkün olduğunca düşük olması istenir.Ayrıca pasif düzenleyici hesap niteliğinde olan Menkul Kıymetler İhraç Farkı hesabı gelir tablosunda yer alan bir gelir unsuru olduğundan bilanço ve gelir tablosunda tutar denkliğinin sağlanıp sağlanmadığının tespiti gerekir.

58 -)  Mali borçlar Kısa vadeli yabancı kaynakların bilançodaki pek çok hesapla ilişkisi vardır.Örneğin, işletmenin çok büyük miktarlarda hazır değeri mevcut olduğu halde aynı zamanda kredi de alması ya da bankadan kredi aldığı halde ortaklara borç vermesi normal bir durum değildir. Dönem karının azaltılmasına yönelik işlemler olabileceği üzerinde durulmalıdır.

59 -)  Ticari borçlar İşletmenin ticari ilişkileri sonucu oluşan bir yıla kadar vadeli sınırlı ve sınırsız borçlarıdır. Dönen varlıklarda stokların finansmanında kullanılırlar. Borçların vadesi alacakların vadesinden fazla olması gerekir. Bilançoda ticari borçların stoklar ve alacaklar tutarını aşmadığı müddetçe bulunması arzu edilir.

60 -)  Ticari borçlar Bilançonun vergisel açıdan analizi yapılırken, ticari borçlar bilançonun aktifindeki ticari alacaklar ve stoklar hesaplarıyla ilişkili olduğu için birlikte değerlendirilmesi gerekir.İşletmelerin vadeli mal alarak stoklarında tutmaları veya çok fazla hazır değere sahipken yine de vadeli mal almaları mantıklı bir davranış olmadığından; sebebinin irdelenmesi gerekmektedir.

61 -)  Diğer borçlar Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş ve en fazla bir yıl içerisinde ödenecek borçlardır.Diğer borçlar içinde dikkatle incelenmesi gereken en önemli hesap ortaklara borçlar hesabıdır.

62 -)  Diğer borçlar Mükellefler küçük bir sermaye ile kurdukları şirketleri çok büyük cirolara ulaşınca işletmede kullandıkları nakdin kaynağını faaliyet sonuçlarıyla ilişkilendirmeyip, ortaklardan borç almış gibi kayıtlar yaparak işletmede kayıt dışı duran nakdi kayıt altına alabilmektedirler.Dolayısıyla ortaklardan alınmış gibi kaydedilen borcun işletmenin geçmiş dönemlerde elde ettiği kayıt dışı kar olarak görülebileceği unutulmamalıdır.

63 -)  Alınan avanslar Alınan sipariş avanslarının bilançoda yer alması işletmenin lehine yorumlanır. Alınan avanslar mal ve hizmetlerin ödeme yükümlülüğünü temsil ettiklerinden para ile ödenmeyecek borçlar özelliği taşır.Alınan avanslar hesabı niteliği bakımından gelir tablosunda herhangi bir değişiklik yapmadan sadece bilanço büyüklüğünü etkiler.Ancak alınan avanslar için reeskont veya karşılık ayrılması gelir tablosunu etkileyecektir. Vergi mevzuatımız alınan avanslar işin reeskont ve karşılık ayrılamayacağını hüküm altına almıştır.

64 -)  Ödenecek vergi ve diğer yükümlülükler
Bilançoda bu kaleme ilişkin tutarın olması normal karşılanır. Dönen varlıkların birinci derece likit unsurlarıyla ödenir.Vergi mevzuatımızda tahakkuk eden sosyal güvenlik kesintilerinin ödenmeleri şartıyla gider olarak dikkate alınacağı belirtilmiştir.Bu yüzden analizlerimizde henüz ödenmemiş sosyal güvenlik kesintilerinin gider olarak gelir tablosuna alınıp alınmadığının tespiti gerekir.

65 -)  Borç ve gider karşılıkları
Bilanço tarihinde belirgin olarak ortaya çıkan ancak tutarının ne olacağı kesin olarak bilinmeyen veya tutarı bilinmekle birlikte ne zaman gerçekleşeceği bilinmeyen kısa vadeli borçlar ve giderler için ayrılan karşılıklar bilançoda borç ve gider karşılıkları olarak ifade edilir.

66 -)  Borç ve gider karşılıkları
Uygulamada dönem kıdem tazminatı karşılıklarının gider hesaplarına yansıtılması sık karşılaşılan bir durumdur.Bu yüzden analizlerimizde bilançoda yer alan karşılık tutarlarının beyannamelerde kanunen kabul edilmeyen gider olarak yer alıp almadığının tespiti gerekir.

67 -)  Gelecek aylara ait gelirler ve gider tahakkukları
Mükelleflerin bazı dönem gelirlerini gelir tablosunda göstermemek amacıyla bilanço hesaplarında tutmaları gelecek aylara-yıllara ait gelirler hesaplarının şişmesine neden olur.Aynı şekilde dönem giderlerini artırmak amacıyla gelecek yıllar için yapılan harcamalar bilançoda yer alması gerekirken gelir tablosu hesaplarına dahil edilmektedir.Dolayısıyla bilanço ve gelir tablosu hesaplarının birlikte değerlendirilmesi gerekir.

68 -)  Gelecek aylara ait gelirler ve gider tahakkukları
Gelecek aylara ait gelirler fazlaca olmamakla birlikte dönemin gideri olarak tahakkuk edilen fakat henüz ödenme aşamasında olmayan giderler fazla olabilir, fazlalık işletmenin aleyhine yorumlanmaz.

69 -)  Gelecek aylara ait gelirler ve gider tahakkukları
Uzun vadeli yabancı kaynaklar öz kaynakları aşmamak koşuluyla işletmenin borç alması istenir. Bu borçların hem ödenebilir hem de faiz yükü hafif olan borçlardan oluşması karlılığı olumlu yönde etkiler. Uzun vadeli yabancı kaynaklar öncelikle maddi duran varlıklar finansmanında kullanılmalıdır.Kısa vadeli borçları ödeyebilmek için uzun vadeli borçlanmaya gidilmesi istenen bir durum değildir. Böyle bir durum hem işletmenin borçlarını arttırır hem de faiz yükü getirir.

70 -)  Öz kaynaklar İşletme sahiplerinin veya ortakların işletme varlıkları üzerindeki toplam haklarının parasal ifadesidir.Öz kaynakların borç verenler için bir güvence oluşturması bakımından yabancı kaynaklardan büyük olması istenir.

71 -)  Ödenmiş sermaye Öz kaynakların önemli kalemlerinden birisidir. Düzenlenen bilançolarda ortakların sermaye dağılımları pek yer almamakla birlikte sermayedarların bilinmesi ve ortaklara borçlar, ortaklardan alacaklar, ticari borçlar, ticari alacaklar ve satışlar hesaplarının birlikte değerlendirilmesi gerekir. Ortakların işletmeye borçlu olması, işletmenin ortaklarına faizsiz fon kullandırdığına, ortağın işletme ile mal alış verişinde bulunması transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı yapıldığına delil teşkil eder.

72 -)  Sermaye yedekleri Öz kaynaklarda işletme faaliyetleri sonucunda yaratılan kar dışındaki etmenler dolayısıyla artırılan unsurlardır.

73 -)  Alınan kararlar uyarınca dağıtılmayarak şirkette bırakılan karlardır.
Kar yedekleri Alınan kararlar uyarınca dağıtılmayarak şirkette bırakılan karlardır.

74 -)  Geçmiş yıl karları Bilanço tarihi itibariyle geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan ve ilgililere dağıtılmamış bulunan karlardan yedek hesaplarına alınmayan tutarlardır.

75 -)  Geçmiş yıl zararları Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan ve gelecekteki yıllar karlarından mahsup edilecek zararlardır. Öz kaynakları azaltıcı bir unsurdur.

76 -) Dönem net karı İşletmenin faaliyet dönemine ilişkin vergi ve diğer yasal yükümlülükler düşüldükten sonra oluşan kardır.Dönem net karı öz kaynaklar içerisinde önemli bir yere sahiptir.

77 -)  GELİR TABLOSU HESAPLARI
İşletmenin faaliyet dönemine ilişkin brüt satışları, satış-indirimleri satışların maliyeti, faaliyet giderleri, diğer faaliyetlerden gelir ve kârlar, diğer faaliyetlerden gider ve zararlar, finansman giderleri, olağandışı gelir ve kârlar ve olağandışı gider ve zararlardan oluşur. Dönem beyannamelerinde yer alacak matrahlara gelir tabloları aracılığıyla ulaşılır.Dolayısıyla gelir tabloları işletme faaliyet sonuçlarını yansıtır şekilde hazırlanması gerekir.

78 -)  GELİR TABLOSU HESAPLARI
Bilanço kalemlerindeki anormallikler gelir tablosundaki hataların bir yansımasıdır. Bu yüzden gelir tablosunda yapılan hatalar mükellefin vergi matrahını doğrudan etkilerken bilançodaki anormallikler dolaylı olarak etkiler.Çalışmamızın bu bölümünde gelir tablosunun analiz edilerek ne gibi bulgulara ulaşılabileceği üzerinde durulacaktır.

79 -)  BRÜT SATIŞLAR Mükelleflerin vergi matrahlarının tespitinde başlangıç noktası brüt satışların tespit edilmesidir.Gelir tablosunda yer alan brüt satışlar toplamı KDV beyanname matrahları ve düzenlenen faturalar toplamı ile desteklenmesi gerektiğinden mükellefler açısından parametredir. Analiz sürecinde bilanço kalemleri ile birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir.

80 -)  BRÜT SATIŞLAR İşletmenin esas faaliyetleri çerçevesinde satılan mal yada hizmetler karşılığında alınan yada tahakkuk ettirilen toplam değerleri kapsar.Satılan mal ve hizmetlerle ilgili sübvansiyonlar, satış tarihindeki vade farkları, ihracatla ilgili dönem içinde ortaya çıkan kur farkları, vergi iadeleri brüt satışlar içinde gösterilir.

81 -)  BRÜT SATIŞLAR Brüt Satışlara Katma Değer Vergisi dahil edilmez. Brüt Satışlar; yurtiçi satışlar, yurtdışı satışlar ve diğer gelirler şeklinde bölümlenir.Satışlar üzerinde kaydi envanter çalışması yapılması yerinde olacaktır.

82 -)  SATIŞ İNDİRİMLERİ (-)Net satış hasılatına ulaşabilmek için brüt satışlardan indirilmesi gereken değerleri kapsar.Satıştan iadeler, satış iskontoları ve diğer indirimler şeklinde bölümlenir.Analiz sürecinde satış iskontolarının küçük tutarlarda olması beklenir. Ancak bazı sektörlerde yüksek iskonto oranlarının uygulanmakta olduğu da unutulmamalıdır.

83 -)  SATIŞ İNDİRİMLERİ (-)İskonto uygulamalarında dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli nokta ise iskontonun Transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtılması olarak değerlendirilmesidir.Uygulamada firmaların satış iskontoları vasıtasıyla örtülü kazanç dağıtımını gerçekleştirdiklerine oldukça sık rastlamaktayız.Özellikle dönem sonlarında uygulanan iskontolar örtülü kazanç dağıtım aracı olarak kullanılmaktadır. Bu açıdan söz konusu iskontoların dikkatli bir şekilde incelenmesi gerekmektedir.

84 -)  SATIŞLARIN MALİYETİ (-)
İşletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, yarı mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetini kapsar.Başka bir deyişle dönem içinde alıcılara satılan ya da devredilen mal ve hizmetlerin üretimi (imalatı) ya da satın alınması için yapılan tüm giderleri içerir.

85 -)  SATIŞLARIN MALİYETİ (-)
Satışların maliyeti incelenirken, öncelikle söz konusu maliyet tespitinin VUK’da yer alan hükümler doğrultusunda doğru yapılıp yapılmadığının, uygulanan yöntemlerin gereklerinin yerine getirilip getirilmediğini kontrol edilmesi gerekmektedir.Uygulamada satılan malın maliyetini artırıcı ve dolayısıyla dönem sonu kazancını azaltıcı nitelikte hesaplama hatalarına oldukça sık rastlanmaktadır. Bu hatalar matematik hataları olabileceği gibi, yöntem hataları da olabilmektedir.Özellikle uygulamada dönem sonu stoklarda kalan mamullerin maliyet bedeli düşük değerlenmek suretiyle yıl içinde satılan mamullerin maliyetinin arttırıldığı gözlemlenmektedir.

86 -)  FAALİYET GİDERLERİ İşletmenin esas faaliyeti ile ilgili bulunan ve üretim maliyetlerine yüklenmeyen araştırma ve geliştirme giderleri; pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ve genel yönetim giderlerinden oluşan hesap grubudur.Gelir tablosunda yer alan faaliyet giderlerinin her şeyden önce işletme büyüklüğü ve hasılatıyla orantılı olması beklenir. Yüksek tutarlardaki faaliyet giderlerinin sebebi tespit edilmelidir.

87 -)  FAALİYET GİDERLERİ Faaliyet giderlerinin yüksek tutarda olması amortismana tabi iktisadi kıymetlerin doğrudan gider hesaplarına alınmasından veya duran varlıklar için hatalı oranlarda amortisman ayrılmasından kaynaklanabilir.Bunun tespiti için bilançodaki duran varlıklar ve birikmiş amortismanların birlikte değerlendirilmesi gerekir.

88 -)  DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR
İşletmenin esas faaliyeti dışında iştiraklerden ve bağlı ortaklıklardan elde edilen temettü geliri ile faiz ve diğer temettü gelirleri, temerrüt faizleri, kambiyo kârları, kira gelirleri, menkul kıymet satış kârları gibi diğer faaliyetlerden elde edilen olağan gelir ve kârlardan oluşur.Diğer faaliyetlerden olağan gelir ve karlar analiz edilirken bilançonun aktifinde yer alan bu tür gelir getiren kalemlerle karşılaştırılması gerekmektedir.

89 -)  DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)
İşletmenin esas faaliyetleri dışında kalan olağan faaliyetlerle ilgili gider ve zararları içerir.Diğer faaliyetlerden olağan gider ve zararlar hesabı analiz edilirken dikkat edilmesi gereken nokta gider ve zararın kaynağının tespit edilmesidir.Gelir tablosunda yer alan tutarın gerçekten işletme faaliyetleri ile mi yoksa işletme sahibinin kişisel giderimi olduğu araştırılmalıdır.

90 -)  FİNANSMAN GİDERLERİ (-)
İşletmenin borçlandığı tutarlarla ilgili olarak katlanılan ve varlıkların maliyetine eklenmemiş bulunan faiz, kur farkları, kredi komisyonları ve benzeri diğer giderleri kapsar.Bu açıklamadan da anlaşılacağı üzere ödenen faiz, kur farkı ve kredi komisyonlarının varlıkların maliyetine intikal ettirilmemiş olması gerekir. Aksi halde yapılan ödemeler hem doğrudan gider hesaplarında hem de dolaylı olarak maliyet hesaplarında yer almış olur.

91 -)  FİNANSMAN GİDERLERİ (-)
Finansman giderleri hesabı analiz edilirken dikkat edilmesi gereken diğer hususlar iseyapılan ödemelerin dönem finansmanı ile ilgili olması, hesaplamalarda makul ve geçerli oranların uygulanması ve alınan nakdin işletme ile ilgili işlerde kullanılması, şeklinde sıralanabilir.

92 -)  OLAĞANDIŞI GELİR VE KÂRLAR
İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik taşıyan duran varlıkların satışlarından elde edilen kârlar ile olağan dışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan gelir ve kârların yer aldığı hesap grubudur. Analiz yapılırken bilançodaki duran varlık azalışları faaliyet giderleri içindeki sigorta giderlerinin birlikte değerlendirilmesi gerekir. Örneğin işletme yıl içinde yanan aracını duran varlıklardan çıkarıp araç tutarını gider hesaplarına intikal ettirdiği halde sigorta şirketinde aldığı tazminatı kayıt dışı bırakmış olabilir. Böyle bir durum, harici bir veriye ihtiyaç bırakmadan sadece bilanço ve gelir tablosu incelenerek tespit edilebilir.

93 -)  OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR
İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle sık sık ve düzenli olarak ortaya çıkması beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararların yer aldığı hesap grubudur.Burada dikkat edilmesi gereken nokta olağandışı gider olarak kayıtlarda yer alan giderin vergi kanunları açısından indirimi kabul edilen giderler olup olmadığıdır.Burada indirim konusu yapılacak büyük tutarlar dikkat çekici olur. Bu sebeple olağan dışı gider ve zararlar hesabı ile ilgili dikkat edilecek önemli nokta bu hesapta yer alan tutarın işletme faaliyetlerine ilişkin olmasıdır.

94 -)  DÖNEM NET KÂRI VE ZARARI
Dönem sonlarında, sonuç hesaplarında yer alan gelir ve gider hesaplarının aktarıldığı hesaptır.Gelir hesapları bu hesabın alacağına, gider hesapları borcuna kaydedilir.Hesabın kalanı vergiden önceki dönem kârı veya zararını gösterir.

95 -)  DÖNEM NET KÂRI VE ZARARI
İşletmenin dönem faaliyetlerinden elde ettiği gelir ve hasılatlardan dönem içinde katlandığı gider ve maliyetlerin indirilmesi sonucu dönem vergi matrahına ulaşılır.Mükelleflerin beyannamelerine ekli mali tablolar işletmenin bir yıllık faaliyetlerinin ve elindeki varlıkların göstergesidir.

96 -)  Uygulamada Karşılaşılan Hatalar
1- DEĞERLEME HATALARI2- AMORTİSMAN UYGULAMALARINDA YAPILAN HATALAR3-KATMA DEĞER VERGİSİ UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILAN HATALAR4- GİDER VE MALİYET ARTIRICI HARCAMALAR5- TEVKİFAT( STOPAJ) UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN HATALAR6-YILLARA SARİ İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİNDE KARŞILAŞILAN HATALAR7- MUAFİYET VE İSTİSNA UYGULAMALARINA İLİŞKİN HATALAR8- SABİT KIYMET YENİLEME FONU UYGLAMALARINDAKİ HATALAR9- DİĞER HATALAR

97 -)  DEĞERLEME HATALARIDövizli alacak ve borçlar VUK genel tebliğindeki kurallarla değerlenmemiştir.İşletmeden çekilen iktisadi kıymetler emsal bedel ile değerlenmemiştir.Alacak ve borç senetlerinin değerlenmesinde T.C. Merkez Bankası resmi iskonto oranı yerine farklı oran kullanılmış veya iskonto hesaplaması için iç iskonto formülü yerine dış iskonto formülü esas alınarak yapılmıştır.Vadeli çekler reeskonta tabi tutulmuştur.

98 -)  DEĞERLEME HATALARI Hatır senetleri reeskonta tabi tutulmuştur.
Alacak senetleri reeskonta tabi tutulurken borç senetleri reeskonta tabi tutulmamıştır.Döviz cinsinden düzenlenmiş senetler reeskonta tabi tutulmuştur.Yurda getirilmesi zorunlu olmayan ihracat bedelli dövizler değerlemeye tabi tutulmamıştır.Şüpheli alacak karşılığı alacağın şüpheli hale geldiği tarihte ayrılmamıştır.

99 -)  DEĞERLEME HATALARI Teminatlı alacaklar için karşılık ayrılmıştır.
Kamu kurum ve kuruluşlarından olan alacaklar için karşılık ayrılmıştırVerilen avans için şüpheli alacak karşılığı ayrılmıştır.Kıdem tazminat karşılığı ayrılarak gider kaydedilmiştirMenkul kıymetler için menkul kıymetler değer düşüklüğü karşılığı ayrılmıştır.Yurda getirilmesi zorunlu olmayan ihracat bedelleri değersiz alacak olarak kaydedilmiştir.

100 -)  DEĞERLEME HATALARIHizmet erbabına verilen ayınlar verildiği gün ve yerdeki ortalama perakende fiyatlar ile değerlendirilmemiştir.Hizmet erbabına konut tedariki ve sair suretle sağlanan menfaatler konutun emsal kirasının veya menfaatin emsal bedeline göre değerlendirilmemiştir.Ayni bağış ve yardımlar VUK hükümlerine göre değerlenmiştir.Kıymeti düşen mallar için takdir komisyonu kararı olmadan karşılık ayrılarak gider kaydedilmiştir.Satın alınan malların maliyete intikal ettirilmeyerek doğrudan gider yazılmıştır.

101 -)  DEĞERLEME HATALARI Dönem sonu stokları düşük veya yüksek bedeller ile belirlenmiştir.İmal edilen emtia maliyetine dahil edilmesi gereken harcamalar doğrudan gider yazılmıştır.Dönem sonu stokunda bulunan üstüpü deşe ve ıskartalar emsal bedelle değerlenmemiştir.Menkul kıymetler alış bedeli ile değerlenmemiştir.Yatırımın aktifleştiği dönemin sonuna kadar oluşan kredi faizleri ve kur farkları doğrudan gider kaydedilmiştir.Sayım ve tesellüm noksanları gider kaydedilmiş sayım ve tesellüm fazlaları gelir Kaydedilmemiştir.

102 -)  DEĞERLEME HATALARI Peştamallıklar aktifleştirilmeyerek doğrudan gider yazılmıştır.Gelecek hesap dönemine ilişkin peşin ödenen giderler doğrudan gider kaydedilmişlerdir.Satın alınan iktisadi kıymetin maliyetinin birkaç aşamada tamamlandığı durumlarda makine montajının tamamlandığı yıl sonuna kadar oluşan diğer maliyet unsurları alış bedeline eklenmemiştir.Amortismana tabi iktisadi kıymet doğrudan gider yazılmıştır.

103 -)  DEĞERLEME HATALARI Amortismana tabi iktisadi kıymetin maliyetine intikal ettirilmesi geren ( iktisadi kıymet artırıcı kullanım ömrünü uzatan alımında mevcut olmayan ilaveler vb. ) harcamalar doğrudan gider yazılmıştır.Binalarda yeniden değerlenmiş değer üzerinden amortisman ayrılmıştır.Amortisman oranı VUK hükümlerinde yer alan orandan daha yüksek uygulanmıştır.Bedelsiz kullanıma bırakılan gayri menkul için emsal kira bedeli hesaplanmamıştır.

104 -)  AMORTİSMAN UYGULAMALARINDA YAPILAN HATALAR
Amortisman oranı ilk uygulanan orandan daha yüksek uygulanmıştır.Normal usulde amortisman ayrılırken azalan bakiyeler usulüne geçilmiştir.Kullanılmaya hazır halde bulunmayan iktisadi kıymetler için amortisman ayrılmıştır.Yıl içinde satılan iktisadi kıymetler için amortisman ayrılmıştır.Özel maliyet bedeli niteliğindeki harcamalar gider kaydedilmiştir.Özel maliyet bedeli üzerinden azalan bakiyeler usulüne göre amortisman ayrılmıştır.

105 -)  AMORTİSMAN UYGULAMALARINDA YAPILAN HATALAR
Binek otomobiller için amortisman ayırmada kıst amortisman yapılmadığı gibi amortisman giderinin tamamı gider yazılmıştır.Yapılmakta olan yatırımlar için amortisman ayrılmıştır.Boş arazi ve arsalar amortismana tabi tutulmuştur.

106 -)  KDV UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILAN HATALAR
Binek otomobiller için ödenen KDV indirim konusu yapılmıştır.( Faaliyetleri kısmen veya tamamen binek otoların kiralanması veya işletilmesi olanlar hariç)Kısmi indirime tabi olması gereken KDV’ nin tamamı indirilmiştir.Alınan vade farkları, faiz, prim gibi gelirler KDV matrahına dahil edilmemiştir.Yıl sonu iskontolarında KDV hesaplanmamıştır.Finansman sağlama hizmet bedeli üzerinde KDV hesaplanmamıştır.KDV oranları yanlış hesaplanmıştır.

107 -)  KDV UYGULAMALARINDA KARŞILAŞILAN HATALAR
Para makbuzuna dayanılarak KDV indirimi yapılmıştır.Dar mükelleflere yaptırılan hizmetler için sorumlu sıfatı ile KDV beyan edilmemiştir.Bedelsiz devir işlemlerinde KDV hesaplanmamıştır.Mal teslimi veya hizmet itfasından önce fatura düzenlendiği halde KDV hesaplanmamıştır.Kanunen kabul edilmeyen giderlere ilişkin KDV indirim konusu yapılmıştır.

108 -)  GİDER VE MALİYET ARTIRICI HARCAMALAR
İşletmeye dahil olmayan araçların masrafları gider yazılmıştır.İş ile ilgili olamayan seyahat harcamaları gider kaydedilmiştir.Gelir vergisi mükellefi tarafından eşe ödenen ücretler gider yazılmıştırVergiden istisna kazanç ile ilgili harcama gider kaydedilmiştir.Ücretlerde kesilen sigorta primleri ödenmediği halde gider yazılmıştır.İşle ilgisi olmayan özel harcamalar gider kaydedilmiştir.Yönetim kurulu başkan ve üyelerine verilen kar payları kurum kazancından indirilmiştir.

109 -)  GİDER VE MALİYET ARTIRICI HARCAMALAR
Ayrıca ihtiyat akçeleri gider kaydedilmiştir.Ödenen para cezaları vergi cezaları gecikme faiz ve zamları gider kaydedilmiştir.Çalınan mal demirbaş para vb. gider kaydedilmiştir.Ticari kazancının elde edilmesi ve idame edilmesi ile ilgili olmayan harcamalar gider yazılmıştır.Başka firmaya kullandırılan banka kredi masrafları gider yazılmıştır.Envantere dahil olmayan iktisadi kıymetler için amortisman ayrılmıştır.Kanunda yazılı kurum ve kuruluşlar haricindekilere yapılan bağış ve yardımlar gider yazılmıştır.

110 -)  GİDER VE MALİYET ARTIRICI HARCAMALAR
İade edilen malar maliyetlerden çıkarılmamıştır.Yatırım tamamlanmadığı halde yapılan yatırım harcamaları doğrudan gider yazılmıştır.Proforma fatura doğrudan gider kaydedilmiştir.Sevk irsaliyesi doğrudan gider kaydedilmiştir.Ortak adına alınan faizler işletmeye gider kaydedilmiştir.Harcırah ödendiği halde ayrıca yemek yatak harcamaları gider kaydedilmiştir.Geçmiş dönem giderleri cari dönemde gider yazılmıştır.Sigorta giderlerinde kıst yapılmamıştır.Kıdem tazminatı karşılığı gider kaydedilmiştir.

111 -)  TEVKİF AT ( STOPAJ) UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN HATALAR
Yıllara sari inşaat ve onarım işleri ile ilgili olarak yapılan ödemelerden tevkif at yapılmamıştır.Çifçilerden alınan zirai mahsuller ve hizmetlerden tevkif at yapılmamıştır.Ödenen ücretlerden tevkif at yapılmamıştır.Ücret sayılan ödemelerin brüt tutarı üzerinde tevkif at yapılmamıştır.

112 -)  TEVKİF AT( STOPAJ) UYGULAMASINDA KARŞILAŞILAN HATALAR
Dar mükellef kuruma yapılan kira ödemelerinde tevkif at yapılmamıştır.Telif ödemelerinde stopaj yapılmamıştır.KV madde 15 uyarınca yapılan tevkif at brüt tutar yerine net tutar üzerinden yapılmıştır.Kurumlar vergisi kanunu uyarınca yıllık veya özel beyanname veren kurumların indirim ve istisnalar düşülmeden önceki kurum kazancından hesaplanan kurumlar vergisi düşüldükten sonra kalan tutar üzerinden tevkifat yapılmamıştır.

113 -)  YILLARA SARİ İNŞAAT VE ONARIM İŞLERİNDE KARŞILAŞILAN HATALAR
Yıllara sari inşaat işi bittiği halde bir sonraki yıl beyan edilmiştir.Müşterek genel giderler ve amortismanlar yanlış dağıtılmıştır.Devam eden ilgili inşaatlarda ilgili harcamalar gider kaydedilmiştir.Genel giderlerin dağıtımında hata yapılmıştır.Yıllara sari inşaatlar ile ilgili olarak yapılan stopajlar bu inşaatlar bitmediği halde mahsup edilmiştir.

114 -)  MUAFİYET VE İSTİSNA UYGULAMALARINA İLİŞKİN HATALAR
Tam mükellef olmayan kurumlardan elde edilen kazançlara iştirak kazancı istisnası uygulanmıştır.Gayri menkul ve iştirak hisseleri satışından doğan kazanç sermayeye ilave edilmediği halde istisna uygulanmıştır.Yatırım indirimi istisna tutarı yanlış hesaplanmıştır.

115 -)  SABİT KIYMET YENİLEME FONU UYGULAMALARINDAKİ HATALAR
Sabit kıymet satışından doğan kar şartlar oluşmadan yenileme fonuna alınmıştır.Yenileme fonu aynı tür iktisadi kıymet için kullanılmamıştır.Yenileme fonu aynı türden alınan iktisadi kıymetin amortisman giderinde kullanılmamıştır.Yenileme fonu üç yıl içinde kullanılmadığı halde üçüncü yılın matrahına eklenmemiştir.Sabit kıymet yenileme fonu işi bırakmada kar olarak dikkate alınmamıştır.

116 -)  Faturaların tamamı deftere hasılat olarak yazılmamıştır.
DİĞER HATALAR Faturaların tamamı deftere hasılat olarak yazılmamıştır.Mükerrer alış faturası ve gider faturası kaydedilmiştir.Haksız yere zarar mahsubu yapılmıştır.

117 -)  SONUÇ Vergi kayıp ve kaçağını önlemede etkin bir denetimin önemi vardır. Etkin bir denetim yapabilmek için birer denetim aracı olan finansal tabloların analizinin iyi bilinmesi gerekir.Finansal tabloların analizi yoluyla bir işletmenin geçmiş yıllardaki finansal tabloları ile cari yıldaki tabloları karşılaştırılarak karlılık, verimlilik ve başarı durumu ölçülebileceği gibi işletmelerin finansal tabloları içinde bulunan sektörün ortalama finansal göstergeleriyle karşılaştırma yapmak suretiyle işletmenin gerçek durumu ortaya çıkarılabilir. Böylece işletmelerin finansal yapısı, çalışma durumu ve karlılığının ölçülmesinde temel oluşturan finansal tablolar özellikle temel finansal tablolar yoluyla işletmelerin vergi kayıp ve kaçağı tespit edilebilir.

118 -)  SONUÇ Bilanço denetimi kadar büyük öneme sahip olan gelir tablosu denetimi özellikle dönem net karı veya zararına ulaşılması sebebiyle, vergi matrahı hesabında dikkat edilmesi gereken temel konulardandır.Dolayısıyla denetim elemanları inceleme sürecinde ellerindeki mali tabloları bir yol haritası gibi kullanarak mükelleflerin daha az vergi ödemek amacıyla yaptıkları hata ve hileleri ortaya çıkarabilecekleri unutulmamalıdır.

Ortaklıklar, Avrupa Birliği tarafından kabul edilen haliyle UMS/UFRS’nı uygularlar. Bu kapsamda, benimsenen standartlara aykırı olmayan, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yayımlanan TMS/TFRS esas alınır.

Finansal raporlar – Finansal tablolar, yönetim kurulu faaliyet raporları ve sorumluluk beyanlarından oluşan raporlardır.

Finansal tablolar ise dipnotlarıyla birlikte finansal durum tablosu, kapsamlı gelir tablosu, nakit akış tablosu ve özkaynak değişim tablosunu içerir.
Finansal raporların gönderim süreleri aşağıdaki tabloda özetlenmektedir:

Finansal Tabloların Tipi	Yıllık Finansal Raporlar	3’er Aylık Ara Dönem Finansal Raporlar
Bağımsız Denetimden Geçmemiş	Bağımsız Denetimden Geçmiş	Bağımsız Denetimden Geçmiş (İşlem Görmeyen Yatırım Kuruluşları)
Konsolide Olmayan	60 gün	30 gün	40 gün	45 gün
Konsolide	70 gün	40 gün	50 gün	55 gün